مسجد جامع شوشتر

ساخت مسجد جامع شوشتر مربوط به صدر اسلام و دوره سیزدهمین خلیفه عباسی که در زمان امام حسن عسکری خلافت می‌کرده آغاز شده‌است. شبستان مسجد دارای ۴۸ ستون سنگی و سقف‌های گنبدی بین ستونهاست. در این شبستان یک منبر چوبی و کتیبه‌هایی به خطوط ثلث، کوفی و نستعلیق وجود دارد. دیواره‌های خارجی مسجد نیز با ستون‌های سنگ تراشیده با طاق رومی بلند و بعضی نقش‌های لچکی در روی بعضی از ستونها است. مناره مسجد نیز ۲۷متر بوده که اکنون فقط ۱۷ متر آن باقیست. در وصف این مسجدَ لغت نامه دهخدا نوشته‌است که پس از مسجد کوفه، قبله این مسجد از تمام مساجد دیگر در اعتدال است احسان جان.بنت غیپ.

درواقع در شهر باستانی شوشتر بعد از فتح مسلمانان و اسلام آوردن مردم واحد جدیدی به شهر افزوده شد که همان مسجد است، مهمترین آنها مسجد جامع است که در سال ۲۵۴ قمری در زمان سیزدهمین خلیفه عباسی المعتزبالله المتوکل که در زمان امام حسن عسکری (ع) خلافت می کرد، کار ساختمان آن را آغاز کردند. پس از او خلفای دیگری در این باب کوشیدند تا این که در زمان خلیفه بیست و نهم المسترشد بالله آن را به پایان رساند این که می گویند: امام حسن (ع) و یا امام رضا(ع) در این مسجد نماز گزارده درست نیست، زیرا در آن زمان مسجد بنا نشده بود. قبل از پوشش کنونی، سقف مسجد به وسیله شاه چوب هندی مسقف شده بود و بر طبق کتیبه موجود در مسجد که دارای تاریخ سال ۱۲۱۳، ۱۱۷۵، ۹۳۳، ۶۸۳ ،۴۴۵ هجری قمری است معلوم می شود که مسجد جامع شوشتر در قرون بعد به کرات تعمیر و مرمت شده است. شبستان اصلی مسجد در طرف جنوب واقع شده، در شبستان منبر چوبی نفیسی قرار دارد که طبق کتیبه، نام (منصور ابواحارث) و تاریخ صفر سال۴۴۵ هجری قمری بر روی آن حک گردیده است. بر دیواره شبستان مسجد کتیبه گچ بری با مضمون سوره یاسین حک شده.

(هرکدام از خلفای عباسی که در مسجد کارهایی را انجام داده است کتیبه ای از کار خود به یادگار گذاشته است. مسجد در گذشته دارای تعداد بیشتری کتیبه گچی و سنگی بوده که متاسفانه در تعمیرات دهه چهل و بعد از آن از بین رفته است.)

مسجد در طرف شمال دوازده ردیف ستون و در طرف جنوب هشت ستون دارد که بلندی هرکدام از ستونها در حدود پنج متر است. از مشاهده قوس طاق ها و ایوان رفیع و شبستان آن که به شیوه معماری دوره ساسانی ساخته شده است، قدمت بنا و تعلق آن به اوائل اسلام تا حدودی روشن می شود. مسجد دارای حیاط وسیع و ستونهای قطور و بسیار محکمی می باشد به طوری که قطر هر ستون بیش از یک و نیم متر است و بنای آن بیشتر از سنگ و آجر است و دارای منبری قدیمی است که قدمت آنرا ۷۰۰ سال نوشته اند، در قسمت راست منبر نوشته هایی به خط کوفی از جنس تخته بریده شده است.

ساختمان منارة مسجد را به دوران چوپانیان و شیخ اویس بن شیخ حسن چوپانی نسبت می دهند. (فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تالیف نصراله مشکوتی، نشیه سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران۱۳۴۹) بنای منارة مسجد جامع در سال ۸۲۲ هجری بوده است و چون کج شده بود در قرن دوازدهم قفسه اش را از ترس انهدام تا حد مقرنس برداشتند و در سنوات انقلاب مشروطیت که آن را در جنگ های محلی سنگر قرار داده بودند و قسمتی از طرف مشرق آن خراب گردید، در وسط آن میلی استوانه شکل از آجر ساخته شده که روی آن با کاشی زیبا مفروش است و بر تمامی آن کلمه الله اکبر نوشته شده است.

بلندی مناره ابتدا ۲۶ متر بوده و قسمت بالای آن تخریب گردید، هم اکنون در حدود ۱۸ متر است مسجد جامع روز جمعه میعادگاه عاشقان الله یعنی محل برگزاری نماز جمعه است. (عباس میریان، جغرافیای تاریخی خوزستان، چاپخامه بوذرجمهر، تهران ،۱۳۵۲)

مسجد جامع در گذشته دارای یک حوض بزرگ بوده که توسط قناتی که از نهر داریون آب می گرفته پر می شد. شکل ستونهای جلوی مسجد در دهه ۴۰ به بنا الحاق شده اند و در گذشته حمامی که در پشت مسجد قرار داشت در وقف مسجد بوده است.